Haritalar ile Geleneksel Seyir

17 Kasım 2012
Okuma süresi 7 dk

Artık neredeyse her teknede bulunan gelişmiş seyir aletleri sayesinde, geleneksek seyir yöntemlerine daha az ihtiyaç duyuyoruz ama bu aletler hala haritalara ihtiyacı tamamen ortadan kaldırabilmiş değil. O yüzden her amatör denizci kalem, harita, pergel, cetvel ve pusula gibi ekipmanlarla ile nasıl seyir yapılacağını bilmek zorunda. ADB sınavında da bu konuyla ilgili bir hayli soru çıkıyor. Seyir (navigasyon) bilmeden bu sınavı geçmeniz bir hayli zor.

Temel Harita Bilgisi

Seyir yöntemlerine girmeden önce bir miktar haritalara değinelim. Günümüz haritaları, yer kürenin Mercator projeksiyon yöntemi kullanılarak kağıda dökülmesi ile oluşturulur. Bu yöntemin nasıl bir şey olduğunu şöyle hayal edebilirsiniz: Yer kürenin çevresine bir silindir yerleştirildiğini ve dünya yüzeyinin bu silindir üzerine projeksiyonla yansıtıldığını düşünün.

Bu yöntem ile oluşturulan 2 boyutlu haritalarda boylamlar birbirine eşit mesafeli ve paralel hale gelir; ama bu yöntem kutuplara doğru olan kara parçalarını basık gösterir. Bu basıklaşma etkisini giderebilmek ve kara parçalarını olduğu gibi gösterebilmek için haritalar kuzey-güney yönünde biraz uzatılır. O yüzden normalde birbirine eşit mesafede olan enlemlerin arasındaki mesafe, bu haritalarda ekvatordan kutuplara doğru gittikçe uzar ve kutuplara yakın kara parçaları olduğundan büyük görünür. Örneğin Grönland gerçekte Meksika büyüklüğünde bir kara parçası iken bu haritalarda neredeyse bir kıta gibi görünür.

Amatör bir denizci iseniz, daha çok küçük ölçekli, detay seviyesi yüksek haritalarla çalışacaksınız demektir. Örneğin, 1:25.000 ölçekli bir harita küçük ölçeklidir. Haritada ölçtüğünüz 1 cm 25.000 cm’ye (yani 100 m’ye) denk gelir. 1:1.000.000 ölçekli bir harita ise büyük ölçekli sayılır. 1 cm, 10 km’ye denk gelir. O yüzden çok daha büyük bir bölgeyi gösterir ve dolayısıyla daha az detay barındırır.

Elinize bir harita aldığınızda ilk bakacağınız şey haritanın künyesi olmalıdır. Örnek bir haritadan giderek açıklayacak olursak, künye de

  • Haritayı yayınlayan kurum: Seyir Hidrografi ve Oşinografi Dairesi
  • Haritanın konusu olan bölgenin ismi: İskenderun Körfezi
  • Haritanın yapımında kullanılan projeksiyon yöntemi: Merkator
  • Haritanın ölçeği: 1:100.000
  • Jeodezik datum (Yer küreyi haritaya dönüştürürken kullanılan yatay jeodezik model (sistem)): Avrupa Datumu (ED 50)

gibi tanımlayıcı verileri bulabilirsiniz.

Haritada, denizleri gösteren bölgelerde gördüğünüz rakamlar derinlikleri, çizgiler ise denk derinlikteki bölgeleri gösterir. Bu bölgeler mavinin değişik tonları ile boyanarak da ayrıştırılır. Ayrıca, bazı bölgelerde denizin dip yapısını gösteren harflere de denk gelebilirsiniz. Bu harflerin anlamları genelde harita kenarlarındaki bilgi sütunlarında açıklanır. (Örneğin, S: Sand yani kumlu zemin anlamına gelir.)

Şimdi gelelim haritalar ile nasıl çalışacağımıza:

Haritadaki bir noktanın konumunu (koordinatlarını) nasıl buluruz?

Harita üzerinde bir unsurun konumu belirtmek ya da konumu belirtilen bir objeyi bulmak için koordinatlardan faydalanılır. Bir noktanın koordinatı, o noktayı kesen enlem ile boylamın dereceleridir. Aynı harita örneğinden gidecek olursak… İskenderun körfezinin batısında yer alan Karataş burnundaki fenerin koordinatlarını bulmak için elinize bir pergel alın. Haritanın tam halini (4000 x 3000 px) indirmek için tıklayın.

  • Pergelin bir ayağını fenerin bulunduğu noktaya koyun ve diğer ayağını da en kolayınıza gelen boylam çizgisi (ya da harita kenarı) üstüne koyun. (Örnekte, “kırmızı a” çizgisi). Daha sonra pergelin ölçüsü ile oynamadan pergeli haritanın alt veya üstü çizgisinde bulunan cetvele götürün. Buradan fenerin bulunduğu boylamı hesaplayabilirsiniz. (Örnekte, “siyah a” çizgisi) Yaklaşık 35⁰ 20’ 20’’ D bulmalısınız.
  • Benzer şekilde boylamı da hesaplayın. Yaklaşık 36⁰ 32′ 25’’ K bulmalısınız.

Fenerin gerçekteki tam konumu 36⁰ 32’ 22’’ K – 35⁰ 20’ 22’’ D dir.
Aşağıdaki resmi büyük görmek için tıklayın.

Haritada iki nokta arasındaki mesafeyi nasıl ölçeriz?

Haritalar üstünde ölçtüğünüz her 1 dakika 1 deniz milidir. Örneğin, 1⁰ 22’ ölçtüğünüz bir mesafenin deniz mili karşılığı 82dir. (1⁰ = 60 dk’dir. 60 dk + 22 dk = 82 dk ise, toplam mesafe 82 deniz milidir. Şimdi geçelim ölçüm işine…

Pergelinizi iki nokta arasının tamamını ölçecek şekilde açabiliyorsanız, pergel ile ölçümü yapıp haritanın boylam değerlerini gösteren kenarı üzerinden ölçtüğünüz açıklığın kaç dereceye geldiğini hesaplayın.

Eğer pergeliniz iki nokta arasının tamamını bir seferde ölçemiyorsa, bir cetvel yardımı ile iki nokta arasına bir çizgi çekin. Daha sonra pergelinizi haritanın kenarındaki boylam cetveli üstünde tam sayı bir değer kadar açın. (Örnekte, pergel 10’ kadar açılmış) Çizdiğiniz çizgi üzerinden pergeli  adım adım ilerletin (örnekte, 3 adım ilerletilmiş) ve son adımda pergelin aralığı kısa kalıyorsa pergeli ayarlayarak son adımı da ölçün. (örnekte, 4.adımda pergel uzun kalmış, kalan aralık kadar daraltılmış) Son adımdaki pergel aralığının tekrar kenar cetveli üstünden ne kadara denk geldiğine bakın. (Örnekte, 4.adımda ölçülen mesafe kenar cetveli üstünden 7’ olarak bulunmuş) Tüm değerleri toplayarak mesafeyi bulun. (Örnekteki mesafe 3 x 10’ + 7’ = 37’, yani 37 deniz mili çıkıyor.)

Bir noktaya kerteriz alıp nasıl rota belirleriz?

Seyir yapılmak istenen uzak bir noktaya ulaşmak için, pusulada yön belirlemek için kullanılan yönteme “kerteriz” denir.

Haritada kerteriz almak için pilotlayıcı (navigation plotter) adında bir alete ihtiyacınız var. Aslında okul çağlarımızda kullandığımız açı ölçerli cetvel de bu işi hayli hayli görür. Daha profesyonel olanların ortasında ya da kenarında dönebilen bir pusula gülü ya da gerçek pusula bulunur. Bu sayede ek hesap yapmadan pusula açısı bulmak mümkün olur.

Bulunduğunuz noktadan, gitmek istediğiniz diğer noktaya haritada kerteriz almak için:

  • Haritada bulunduğunuz noktayı işaretleyin (A noktası) Eğer bulunduğunuz noktayı bilmiyorsanız, bir sonraki sayfada anlatılan çapraz kerteriz yöntemini kullanabilirsiniz.
  • Gitmek istediğiniz noktayı işaretleyin (B noktası)
  • Pilotlayıcıyı A ve B noktası arasına koyun. Eğer pilotlayıcının boyu yetmiyorsa, cetvelle iki noktanın arasını birleştirip pilotlayıcıyı çizgi üzerine koyun.
  • Eğer ortasında hareketli bir pusula gülü bulunan bir pilotlayıcı kullanıyorsanız, pusula gülünü harita ile aynı hizaya getirin. Yani pusula gülünün kuzey noktası haritanın kuzey noktasını göstersin. Pilotlayıcının ortasında bulunan kerteriz çizgisinin pusula gülünü kestiği nokta, sizin pusula yönünüz olacak.
  • Eğer elinizde sadece açı ölçer veya açı ölçerli bir cetvel var ise, cetveli yine iki nokta arasındaki çizginin üstüne oturtun ve açı ölçerin merkezini haritadaki mevcut dikey veya yatay çizgilerden birine denk getirecek şekilde cetveli çizgi üzerinde kaydırın. Bunu yaptığınızda, A-B çizginiz ile dikey ya da yatay çizgiler arasındaki açıyı görebileceksiniz. Haritanın kuzeyine göre bu açı üzerinden hesap yapıp pusula yönünüzü hesaplamanız gerekmekte.
  • Bir diğer yöntem de paralel cetvel ve haritaların farklı noktalarına yerleştirilmiş pusula güllerini kullanmaktır. Paralel cetveli A-B çizgisinin üstüne koyun. Diğer kısmı harita üstündeki pusula gülünün merkezine denk getirin. Cetvelin gülü kestiği açı, sizin rotanız olacak.

2 noktadan çapraz kerteriz alarak nasıl konum belirleriz?

Geleneksel yöntemlerle haritadaki konumuzu belirlemek istiyorsanız kullanabileceğiniz bu yöntem için bir kerteriz pusulasına ihtiyacınız var.

Kerteriz pusulası, normal bir pusulanın üstüne işaretleyici ve arpacık konulmuş halidir. Bir objeye bakarken o objenin size göre hangi yönde olduğunu görebilmenize imkan sağlar.

Konumunuzu tespit etmek için:

  • Çevrenizde gördüğünüz ve haritada konumlandırabileceğiniz en az 2, tercihen 3 objenin (fener, kayalık, burun..vb) kerteriz pusulası ile açısını öğrenin.
  • Daha sonra bu objeleri haritada işaretleyin
  • Açı ölçerli pilotlayıcıyı her bir noktanın üstüne koyun. Ortasındaki pusula gülünü harita ile hizalayın. (Gülün kuzeyi ile haritanın kuzeyini hizalayın.) Gülü sabit tutarak, pilotlayıcının cetvelini kerteriz pusulasında okuduğunuz değere denk gelecek şekilde çevirin ve bir çizgi çizin.
  • Bu işlemi her 2 ya da 3 nokta için de yaptığınızda, çizgilerin bir yerde birleştiğini göreceksiniz. Birleşme noktası sizin takribi konumuz olacak.

0 Yorum

Bir İçerik Gönder

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir